بازسازی مسکن روستایی پس از سانحه؛ آسیب شناسی- رهنموده

همزمان با وقوع حوادث و سوانح گوناگون در مناطق شهری و روستایی کشور تلاش های زیادی در چند دهه اخیر از سوی مسئولین و  مدیران در جهت بازسازی و مقاوم سازی این مساکن انجام گردیده است. در این بین فارغ از کیفیت این تلاش ها که خود فرصت و مجالی دیگر می طلبد، از موضوع مساکن روستایی کمتر صحبت به میان آمده است. متأسفانه به طور کلی با مسائل روستایی برخورد بنیادی و عمیقی نمی شود و موضوعات مختلف مربوط به آن بسیار سطحی و ابتدایی در نظر گرفته می شوند. نکته ای که در بررسی روند بازسازی مساکن روستایی پس از سانحه مشاهده می گردد این است که متأسفانه به اصول و  معیارهای معماری بومی و سنتی و نیازهای کالبدی منتج از ویژگی های فرهنگی، اجتماعی، معیشتی و اقتصادی مردم آن روستا توجه کافی نشده است و مساکن ساخته شده از نیازهای زندگی روزمره روستانشینان فاصله گرفته اند. چنانکه باید در نظر داشت که زندگی روستایی و به تناسب، بستر کالبدی آن، نظام پیچیده ای است که حتی در روستاهای نزدیک به هم ممکن است تفاوت های بسیاری داشته باشد. به این ترتیب باید به این سطح از آگاهی برسیم که تنها با شناخت صحیح و کامل از مسائل روستایی و پیچیدگی های ناشی از به هم پیوستگی نظام های اجتماعی، اقتصادی، معیشتی، محیطی و کالبدی در یک مجموعه کامل است که می توان به برنامه ریزی فیزیکی یک روستا و واحدهای سکونتی آن پرداخت. برای قرن ها، ایران صحنه وقوع سوانح طبیعی (زلزله، سیل، زمین لغزه و ...) بوده است. در این میان، زلزله متداول ترین و مخرب ترین سانحه طبیعی است که به این کشور ضربه می زند. از سوی دیگر سکونتگاه های روستایی به عنوان نطفه اصلی نظام سکونتگاهی کشور، بخش قابل توجهی از مراکز سکونتگاهی را تشکیل می دهند و بدلیل محدودیت های اقتصادی ، شرایط آب و هوایی، کمبود برخی مصالح و عدم توجه به مسائل فنی، در برابر حوادث به ویژه زلزله آسیب پذیرتر می باشند. با توجه به موارد مذکور،  نگرشی همه جانبه برای شناخت این سکونتگاه های انسانی ضروری است تا در شرایط وقوع بحران و سانحه و پس از آن بتوان شرایطی را فراهم نمود که پاسخگوی نیازهای زندگی روستانشینان باشد. به این ترتیب ، در این نوشتار ابتدا به شناخت عوامل مؤثر بر شکل گیری سکونتگاه های روستایی پرداخته می شود تا عوامل مادی و معنوی مهم در به وجود آمدن شکل کلی الگوی مسکن تعیین شود ، سپس ضمن شناخت عوامل متأثر از وقوع سانحه ، رهنمودهایی برای پروژه های  بازسازی پس از سانحه[i] با در نظر گرفتن عوامل تأثیرگذار پیشنهاد می گردد. تحلیل موضوع فوق در این نوشتار بیانگر این موضوع می باشد که توجه به معماری بومی و سنتی هر منطقه و حتی هر روستا ضمن بررسی و در نظر گرفتن عوامل مؤثر بر شکل گیری کالبد سکونتگاه های روستایی می تواند منجر به خلق فضایی با کیفیت و متناسب با نیازهای زندگی روستانشینان در چارچوب عوامل فوق گردد [i].post – disaster